Cadimi và Vàng O trong sầu riêng
Sầu riêng, một loại trái cây có giá trị kinh tế cao và được ưa chuộng tại nhiều quốc gia. Bối cảnh càng trở nên phức tạp khi các quốc gia nhập khẩu lớn, đặc biệt là Trung Quốc, đã siết chặt các quy định kiểm soát và tăng cường kiểm tra đối với sầu riêng nhập khẩu từ các nước Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam và Thái Lan, sau khi phát hiện dư lượng các chất này. Điều này không chỉ đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc giải quyết các vấn đề ô nhiễm mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm quốc tế. Sự xuất hiện đồng thời của các mối lo ngại về Cadimi và Vàng O, mặc dù có nguồn gốc khác nhau, tạo ra một thách thức kép cho ngành sầu riêng, đòi hỏi các giải pháp đa chiều thay vì chỉ tập trung vào một vấn đề duy nhất. Cadimi là một vấn đề nông nghiệp liên quan đến đất và đầu vào, trong khi Vàng O là vấn đề gian lận sau thu hoạch.
Bài viết này nhằm mục đích cung cấp một phân tích toàn diện về nguồn gốc, cơ chế, tác động sức khỏe và các chiến lược phòng ngừa liên quan đến Cadimi và Vàng O trong sầu riêng. Báo cáo sẽ tổng hợp các tài liệu khoa học, thông tin quy định và những phát triển gần đây trong ngành để đưa ra một cái nhìn tổng thể và sâu sắc về vấn đề này. Vấn đề này cũng cho thấy một sự mất cân đối tiềm ẩn giữa việc thâm canh nông nghiệp do nhu cầu xuất khẩu và việc quản lý bền vững tài nguyên và an toàn thực phẩm.
Ô nhiễm Cadimi (Cd) trong sầu riêng
Nguồn gốc Cadimi trong sầu riêng
Cadimi là một nguyên tố tự nhiên có trong vỏ Trái Đất và có thể hiện diện trong đất ở mức nền. Các hoạt động công nghiệp như khai thác mỏ, luyện kim và đốt nhiên liệu hóa thạch có thể làm tăng nồng độ Cadimi trong môi trường. Mặc dù các vườn sầu riêng có thể không nằm trực tiếp tại các khu công nghiệp, sự lắng đọng từ khí quyển và các nguồn nước bị ô nhiễm có thể đóng góp vào việc tăng Cadimi trong đất theo thời gian.
Quặng phosphat, nguyên liệu thô để sản xuất nhiều loại phân bón phosphat (bao gồm DAP - diammonium phosphate), thường chứa cadimi một cách tự nhiên. Việc sử dụng kéo dài và quá mức các loại phân bón này có thể dẫn đến tích tụ cadimi trong đất nông nghiệp. Thông tin cho thấy Tập đoàn Vinacam đã quy trách nhiệm ô nhiễm cadimi trong sầu riêng Việt Nam cho phân bón DAP nhập khẩu từ Hàn Quốc, với hàm lượng Cadimi trong chính phân bón vượt quá giới hạn cho phép (lên đến 28 mg/kg so với giới hạn 12 mg/kg). Việc "lạm dụng phân bón, đặc biệt là phân DAP và phân lân" cũng được nhấn mạnh là nguyên nhân tái đưa Cadimi vào đất.
Mặc dù không được nêu chi tiết đối với sầu riêng, kiến thức nông nghiệp chung cho thấy các yếu tố đầu vào khác như một số loại phân hữu cơ hoặc phân compost, nếu có nguồn gốc từ các khu vực bị ô nhiễm hoặc chứa vật liệu ô nhiễm, cũng có thể góp phần vào ô nhiễm Cadimi.
Nếu nước tưới được lấy từ các khu vực có ô nhiễm cadimi tự nhiên hoặc công nghiệp, nó có thể đưa cadimi vào đất và cây trồng.
Cadimi tồn tại ở dạng ion (Cd²⁺) trong đất. Cây hấp thụ qua rễ nhờ các kênh vận chuyển ion kim loại (Ca²⁺, Zn²⁺), do có tính chất tương tự. Cadimi không dễ bị chuyển hóa, do đó tích lũy dần trong mô thực vật, đặc biệt là quả.
Sự hấp thu Cadimi của cây trồng bị ảnh hưởng bởi các đặc tính của đất như độ pH (độ pH thấp thường làm tăng độ hòa tan và sự hấp thu), hàm lượng chất hữu cơ (có thể liên kết Cadimi, làm giảm tính khả dụng), và sự hiện diện của các nguyên tố khác (ví dụ, kẽm, có thể cạnh tranh với cadimi để được hấp thu). Khuyến nghị điều chỉnh pH đất đến 6-7 để giảm thiểu sự hấp thu kim loại nặng, vì đất chua làm tăng sự hấp thu.
Một chuỗi nhân quả phức tạp đang diễn ra: áp lực kinh tế để đạt năng suất sầu riêng cao (do nhu cầu xuất khẩu) dẫn đến việc tăng cường sử dụng phân bón phosphate. Nếu các loại phân bón này có hàm lượng Cadimi cao (như cáo buộc đối với một số loại DAP Hàn Quốc), điều này trực tiếp làm tăng Cadimi trong đất. Sự thiếu hụt các chất dinh dưỡng khác trong cây sầu riêng (có thể trở nên trầm trọng hơn do thâm canh) sau đó có thể tăng cường sự hấp thu Cadimi, dẫn đến trái cây bị ô nhiễm, bị từ chối xuất khẩu, và cuối cùng là rủi ro sức khỏe cho con người. Điều này cho thấy rằng các giải pháp phải giải quyết toàn bộ chuỗi, từ kiểm soát chất lượng phân bón đến các thực hành canh tác bền vững.
Tác hại của Cadimi với sức khỏe con người
Con người phơi nhiễm Cadimi chủ yếu qua thực phẩm và khói thuốc lá. Sau khi được hấp thu, cadimi được vận chuyển trong máu, thường liên kết với metallothionein, và tích lũy chủ yếu ở thận và gan. Cadimi có thời gian bán thải sinh học rất dài (từ 6 đến 38 năm ở thận) do bài tiết chậm, chủ yếu qua nước tiểu. Điều này dẫn đến sự tích lũy suốt đời. Mỗi bữa ăn bị ô nhiễm thêm vào một lượng nhỏ, gần như không thể nhận thấy. Theo thời gian, sự tích lũy này đạt đến ngưỡng độc hại, đặc biệt là ở thận.
Thận là cơ quan đích chính của phơi nhiễm Cadimi mãn tính. Cadimi gây rối loạn chức năng ống thận, dẫn đến protein niệu (protein trong nước tiểu) và có khả năng tiến triển thành suy thận. Tổn thương này thường không thể phục hồi. Cadimi cản trở quá trình chuyển hóa canxi và kích hoạt vitamin D ở thận, dẫn đến mất khoáng xương (xương mềm và giòn). Điều này gây đau xương, tăng nguy cơ gãy xương và biến dạng xương, nổi tiếng nhất là trong bệnh Itai-itai. Bệnh tim mạch, rối loạn chức năng sinh sản, tiểu đường và các tác động tiềm ẩn lên hệ thần kinh cũng có liên quan đến phơi nhiễm Cadimi.
Cadimi và các hợp chất của nó được Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) phân loại vào Nhóm 1, nghĩa là "gây ung thư cho người". Cơ chế gây ung thư bao gồm việc tạo ra các loại oxy phản ứng và ức chế sửa chữa DNA.
Ô nhiễm Vàng O trong sầu riêng
Vàng O (còn gọi là Auramine O, Basic Yellow 2, C.I. 41000) là một loại thuốc nhuộm diarylmethane. Nó có dạng tinh thể hình kim hoặc bột màu vàng, tan trong nước và ethanol. Công thức hóa học của nó là C17H22ClN3. Vàng O được sử dụng trong công nghiệp để nhuộm vải, giấy, da, gỗ, dầu và sáp, cũng như trong công thức sơn. Nó cũng được sử dụng trong các phòng thí nghiệm y tế như một chất nhuộm huỳnh quang cho vi khuẩn kháng axit (ví dụ, Mycobacterium).
Nguồn gốc Vàng O trong sầu riêng
Vàng O bị sử dụng trái phép trong quá trình chế biến sầu riêng để tăng cường vẻ ngoài của cơm sầu riêng, làm cho nó trông rực rỡ hơn, có màu vàng đậm hơn và hấp dẫn người tiêu dùng hơn. Đây là một hành vi gian lận nhằm mục đích tăng khả năng tiêu thụ.
Vàng O bị nghiêm cấm sử dụng trong các ứng dụng thực phẩm. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam đã cấm Vàng O và các dẫn xuất của nó trong thức ăn chăn nuôi. Bộ Y tế Trung Quốc đã liệt kê nó là một chất không ăn được vào năm 2008.
Tác hại của Vàng O với sức khỏe con người
Vàng O gây độc tính cấp đường tiêu hóa, có thể gây đau bụng, buồn nôn, kích ứng cổ họng và tiêu chảy. Vàng O có thể liên kết với hemoglobin, gây thiếu oxy với các triệu chứng như tím tái và khó thở. Độc khi tiếp xúc qua da có thể gây ngứa, bong tróc và loét da.
Vàng O gây độc mãn tính, có thể phá vỡ các axit nucleic trong DNA, đặc biệt ảnh hưởng đến tế bào gan, thận và tủy xương. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy tổn thương gan khi dùng đường miệng kéo dài. Có thể gây tổn thương các cơ quan khi phơi nhiễm kéo dài hoặc lặp đi lặp lại. Phơi nhiễm kéo dài có thể gây tăng động, giảm chú ý và suy giảm nhận thức ở trẻ em.
Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) phân loại Vàng O vào Nhóm 2B, nghĩa là "có thể gây ung thư cho người". Việc sản xuất Vàng O có liên quan đến tỷ lệ mắc ung thư bàng quang tăng cao ở công nhân. Vàng O gây ung thư gan và bạch huyết ở động vật. Michler’s ketone, một sản phẩm thủy phân tiềm năng của Vàng O, cũng được IARC phân loại vào Nhóm 2B.
Việc sử dụng Vàng O là một trường hợp rõ ràng của gian lận kinh tế, một chất độc hại đã biết được cố ý sử dụng để đánh lừa người tiêu dùng và giành lợi thế thị trường. Điều này làm nổi bật một xung đột cơ bản giữa động cơ lợi nhuận phi đạo đức và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Phát hiện, Quy định và Kiểm soát
Phương pháp phân tích Cadimi và Vàng O trong sầu riêng
Phát hiện Cadimi: Các kỹ thuật phân tích tiêu chuẩn cho kim loại nặng trong thực phẩm bao gồm Quang phổ hấp thụ nguyên tử (AAS) và Quang phổ khối lượng plasma cảm ứng cặp (ICP-MS). Yêu cầu kiểm tra của các nước nhập khẩu như Trung Quốc ngụ ý sự sẵn có và sử dụng các phương pháp đã được xác nhận như vậy trong các phòng thí nghiệm được công nhận.
Phát hiện Vàng O: Sắc ký lỏng hiệu năng siêu cao kết hợp khối phổ song song (UPLC/MS/MS) là một phương pháp tinh vi và nhạy đã được phát triển để phát hiện Vàng O trong thức ăn chăn nuôi và có khả năng áp dụng hoặc điều chỉnh cho các nền mẫu trái cây như sầu riêng. Phương pháp này cung cấp độ đặc hiệu và khả năng định lượng cao. Bộ xét nghiệm nhanh FSTest cung cấp bộ xét nghiệm nhanh Basic Yellow 2 (Vàng O) trong 10 phút, được thiết kế để sàng lọc nhanh chóng mà không cần thiết bị phòng thí nghiệm, nhằm giúp các nhà xuất khẩu và hải quan tránh chậm trễ lô hàng.
Quy định pháp lý
Việt Nam có các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) về ô nhiễm kim loại nặng trong thực phẩm. QCVN 8-2:2011/BYT, ban hành kèm theo Thông tư số 02/2011/TT-BYT, quy định giới hạn an toàn đối với kim loại nặng. Tuy nhiên, một Mức giới hạn tối đa (MRL) cụ thể cho Cadimi trong trái cây hoặc sầu riêng trong QCVN này không được nêu rõ trong các tài liệu được cung cấp. Tiêu chuẩn Việt Nam đối với cadimi trong phân bón DAP là 12 mg/kg. PTWI (Lượng ăn vào hàng tuần chấp nhận được tạm thời) đối với Cadimi được đưa ra là 0,007 mg/kg trọng lượng cơ thể.
Vàng O là một chất phụ gia bị cấm ở Việt Nam. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã ban hành Thông tư số 42 cấm Vàng O và các dẫn xuất của nó trong thức ăn chăn nuôi. Cục Bảo vệ Thực vật được giao nhiệm vụ giám sát các chất cấm như Vàng O trong trái cây.
Tình hình kiểm soát của Trung Quốc
Từ ngày 10/01/2025, Trung Quốc yêu cầu tất cả các lô sầu riêng nhập khẩu phải có chứng nhận không chứa Auramine O, bên cạnh kiểm tra hàm lượng cadimi tại các phòng thí nghiệm được phê duyệt.
Các lô hàng không có báo cáo kiểm tra hoặc vượt quá giới hạn cadimi và không có chứng nhận hoặc phát hiện có chứa Auramine O sẽ bị từ chối nhập khẩu.
Nhiều lô hàng bị từ chối nhập khẩu do không có báo cáo kiểm tra hoặc vượt quá giới hạn Cadimi và Auramine O.
Thái Lan đã nhanh chóng thích ứng với quy định của Trung Quốc bằng cách xây dựng hàng trăm phòng kiểm nghiệm tại vùng trồng, áp dụng bộ tiêu chí “4 không” (không sầu riêng non, không sâu, không giả, không phẩm màu/chất cấm), và kiểm tra khử trùng cơ sở đóng gói. Kết quả, từ ngày 17/1/2025, sầu riêng Thái Lan chỉ bị kiểm tra ngẫu nhiên 30% lô hàng, thay vì 100%.
Việt Nam hiện còn hạn chế về số lượng phòng kiểm nghiệm tại vùng trồng và quản lý chưa đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong đáp ứng yêu cầu của Trung Quốc.
Chiến lược thích ứng
Thực hành nông nghiệp tốt nhất để giảm thiểu ô nhiễm Cadimi. Duy trì pH đất trong khoảng tối ưu 6-7. Sử dụng các chất hấp phụ Cadimi cụ thể hoặc các sản phẩm sinh học có thể trực tiếp làm giảm lượng Cadimi có sẵn trong đất. Không sử dụng các vật liệu bị ô nhiễm kim loại nặng (ví dụ, chất thải pin) để san lấp gần các khu vực nông nghiệp.
Ưu tiên sử dụng các loại phân bón, đặc biệt là phân lân, có chứng nhận hàm lượng Cadimi thấp. Nông dân nên từ chối các loại phân bón nhập lậu hoặc không có chứng nhận. Tập đoàn Vinacam đã ngừng nhập khẩu một loại phân bón DAP của Hàn Quốc do hàm lượng Cadimi cao. Chủ động quản lý tất cả các nguồn đầu vào để giảm thiểu việc tái đưa Cadimi vào đất.
Trồng cỏ vetiver (Vetiveria zizanioides), cỏ voi (Pennisetum purpureum), các loại cây có khả năng hấp thụ và tích lũy Cadimi cao và cắt bỏ ở khu vực khác.
Thực hiện các chiến dịch nâng cao nhận thức và đào tạo cho nông dân, thương nhân và các nhà chế biến về rủi ro sức khỏe, tính bất hợp pháp và hậu quả kinh tế của việc sử dụng Vàng O. Nhấn mạnh rằng đây là một chất cấm.
Tăng cường kiểm tra đột xuất, lấy mẫu và xét nghiệm trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với việc sử dụng trái phép Vàng O để có tác dụng răn đe.
Tăng số lượng phòng thí nghiệm được chứng nhận để kiểm tra cadimi và Vàng O nhằm ngăn chặn tình trạng tắc nghẽn và đảm bảo kiểm tra kịp thời để cấp giấy chứng nhận xuất khẩu.
Hướng tới sản xuất và tiêu dùng an toàn hơn
Mặc dù đang đối mặt với những khó khăn hiện tại, đây cũng là cơ hội để ngành sầu riêng Việt Nam nâng cao uy tín và khả năng cạnh tranh bằng cách cam kết thực hiện các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm cao hơn. Việc quản lý thành công các vấn đề ô nhiễm này có thể trở thành một mô hình cho các sản phẩm nông nghiệp khác. Áp lực gần đây có thể là chất xúc tác cho sự thay đổi tích cực và lâu dài nếu phản ứng mang tính chiến lược và toàn diện.
Việc giải quyết thành công các vấn đề về Cadimi và Vàng O không chỉ là để giành lại quyền tiếp cận thị trường; đó là về việc xây dựng lại lòng tin và thiết lập danh tiếng cho sầu riêng Việt Nam như một sản phẩm an toàn, chất lượng cao. Đây là một khoản đầu tư dài hạn. Các sự cố hiện tại đã làm tổn hại lòng tin (ngụ ý qua việc Trung Quốc kiểm tra 100% ). Việc chỉ đáp ứng các yêu cầu tối thiểu cho một vài lô hàng là không đủ. Sự tuân thủ nhất quán, có thể kiểm chứng đối với các tiêu chuẩn an toàn cao theo thời gian, kết hợp với truyền thông minh bạch, là cần thiết để thay đổi nhận thức và xây dựng một danh tiếng thương hiệu mạnh mẽ cho sầu riêng nói riêng và nông sản Việt Nam nói chung trên thị trường quốc tế.
Người tiêu dùng nên mua sầu riêng từ các nhà cung cấp đáng tin cậy, những người có khả năng thu mua từ các trang trại tuân thủ và thực hành nông nghiệp tốt. Thận trọng với cơm sầu riêng có màu vàng quá rực rỡ hoặc không tự nhiên, đây có thể là dấu hiệu của việc sử dụng thuốc nhuộm. Rửa tay kỹ sau khi xử lý vỏ sầu riêng và trước khi ăn cơm sầu riêng.
Comments ()