Cây dâu tây

Tên khoa học: Fragaria × ananassa, thuộc họ Hoa hồng, lớp thực vật hai lá mầm (Eudicots), có nguồn gốc từ khu vực Trung Mỹ. 2n = 8x = 56.

Cây dâu tây là một trong những loại cây ăn quả được ưa chuộng trên toàn thế giới. Giống dâu tây thương mại ngày nay không phải là một loài tự nhiên mà là kết quả của một quá trình lai tạo phức tạp có nguồn gốc từ châu Mỹ.

Hiện tại, chưa có số liệu thống kê cụ thể và chính thức về tổng diện tích trồng và sản lượng dâu tây ở Việt Nam và trên toàn thế giới. Theo FAOSTAT (2023), diện tích trồng dâu tây ước tính trên toàn thế giới khoảng hơn 435 nghìn ha, với sản lượng dâu tây đạt hơn 10 triệu tấn. Trung Quốc hiện là quốc gia sản xuất dâu tây lớn nhất thế giới, theo sau là các nước như Hoa Kỳ, Mexico, Thổ Nhĩ Kỳ.

Đặc điểm sinh học của cây dâu tây

Hệ rễ: Cây dâu tây sở hữu hệ rễ chùm, phát triển tương đối nông và tập trung chủ yếu ở tầng đất mặt, trong khoảng 30 cm tính từ bề mặt. Rễ có chu kỳ sống khá ngắn, chỉ từ vài ngày đến vài tuần, và phát triển tốt nhất ở nhiệt độ đất khoảng 25°C. Đặc điểm hệ rễ nông này làm cho cây rất nhạy cảm với sự biến động về độ ẩm và dinh dưỡng.

Thân: Dâu tây là cây thân thảo, sống lâu năm, có thân chính rất ngắn và các lá mọc san sát nhau tạo thành một cụm sát mặt đất. Từ các chồi nách trên thân, tùy thuộc vào giống và điều kiện môi trường, cây có thể phát triển thành ba dạng cấu trúc: thân nhánh (làm bụi cây dày lên), phát hoa (cụm hoa mang quả), hoặc thân bò (còn gọi là ngó). Thân bò là một cơ quan sinh sản sinh dưỡng quan trọng, thường có các đốt mà từ đó cây con mới sẽ hình thành.

Lá: Lá dâu tây là lá kép, thường bao gồm ba lá chét với mép lá có răng cưa rõ rệt; một số giống đặc biệt có thể có 4 hoặc 5 lá chét. Hình dạng, độ dày của phiến lá và mật độ lông tơ trên bề mặt lá có sự thay đổi đáng kể giữa các giống khác nhau. Cuống lá khi còn non thường có màu trắng và sẽ dần chuyển sang màu đỏ khi lá già đi. Mỗi lá có tuổi thọ từ một đến ba tháng trước khi già và được thay thế bằng lá mới.

Hoa: Hoa dâu tây là hoa lưỡng tính, chứa cả nhị và nhụy trên cùng một hoa, cho phép cây có khả năng tự thụ phấn. Mỗi hoa có 5 cánh mỏng, màu trắng hoặc đôi khi là hồng nhạt, với khoảng 25-30 nhị màu vàng và từ 50 đến 500 nhụy được sắp xếp trên một cấu trúc gọi là đế hoa hình nón.

Quả và hạt: Một trong những đặc điểm sinh học thú vị nhất của dâu tây nằm ở cấu trúc quả của nó. Về mặt thực vật học, phần thịt mọng nước màu đỏ mà chúng ta ăn không phải là quả thật, mà là một "quả giả" (pseudocarp). Nó được hình thành từ sự phình to của đế hoa sau khi các nhụy được thụ phấn. Các "hạt" nhỏ li ti trên bề mặt quả giả mới chính là các quả thật, được gọi là quả bế (achene), mỗi quả bế chứa một hạt giống. Trung bình, một quả dâu tây có thể chứa tới 200 quả bế. Quá trình phát triển từ hoa đến quả chín mất khoảng 20-30 ngày; quả non có màu xanh và chuyển dần sang đỏ hoặc hồng khi chín, kèm theo mùi thơm đặc trưng và vị ngọt xen lẫn chua.

Sự ra hoa của cây dâu tây là một quá trình phức tạp, bị chi phối chủ yếu bởi hai yếu tố môi trường là quang kỳ (độ dài ngày) và nhiệt độ. Quang kỳ (độ dài chiếu sáng) là yếu tố quan trọng nhất quyết định việc cây có phân hóa mầm hoa (quá trình hình thành nụ hoa) hay không. Dựa vào phản ứng với quang kỳ, các giống dâu tây được chia thành 3 nhóm chính:

• Giống ngày ngắn (June-bearing): Đây là nhóm phổ biến nhất. Cây chỉ bắt đầu tạo mầm hoa khi thời gian chiếu sáng trong ngày ngắn lại, thường diễn ra vào mùa thu. Sau khi ngủ đông, cây sẽ nở hoa và cho quả rộ vào cuối mùa xuân hoặc đầu mùa hè năm sau (thường là tháng 6 ở các nước ôn đới, nên có tên là "June-bearing").
• Giống ngày dài (Everbearing): Nhóm này thường tạo mầm hoa khi ngày dài (hơn 14 giờ chiếu sáng). Chúng cho hai vụ thu hoạch chính: một vào mùa xuân và một vào cuối mùa hè hoặc đầu mùa thu.
• Giống trung tính (Day-neutral): Đây là giống hiện đại, có khả năng ra hoa bất kể độ dài ngày ngắn hay dài. Cây có thể ra hoa và cho quả liên tục trong suốt mùa sinh trưởng miễn là điều kiện nhiệt độ phù hợp.

Nhiệt độ có vai trò quyết định trong việc cảm ứng và phát triển hoa. Nhiệt độ lý tưởng trong khoảng 15-25°C, là điều kiện tối ưu cho việc phân hóa mầm hoa và phát triển của hoa. Nếu nhiệt độ quá cao (thường trên 26°C), quá trình tạo mầm hoa sẽ bị ức chế, ngay cả khi điều kiện quang kỳ phù hợp. Cây sẽ có xu hướng phát triển thân lá và sinh ra nhiều ngó (thân bò) thay vì ra hoa. Nhiệt độ quá lạnh có thể làm hỏng các nụ hoa hoặc hoa đã nở, gây ảnh hưởng đến khả năng thụ phấn và đậu quả.

Trong giai đoạn chuẩn bị ra hoa, cây cần được cung cấp đủ Lân và Kali để thúc đẩy quá trình tạo mầm. Các vi lượng như Bo (B) và Canxi (Ca) đóng vai trò thiết yếu, giúp hoa khỏe, tăng cường sức sống của hạt phấn và tăng tỷ lệ đậu quả. Thừa đạm (N) trong giai đoạn này sẽ khiến cây chỉ phát triển lá mà lười ra hoa.

Hoa dâu tây chủ yếu được thụ phấn nhờ gió và côn trùng (đặc biệt là ong). Mặc dù có khả năng tự thụ phấn, việc thụ phấn chéo giúp quả phát triển đều, đầy đặn và ít bị biến dạng hơn.

Các giống dâu tây phổ biến

Sự đa dạng về giống là một trong những yếu tố tạo nên sức hấp dẫn và giá trị kinh tế của cây dâu tây. Các giống khác nhau không chỉ về hình thái mà còn về hương vị, độ cứng, khả năng chống chịu và yêu cầu canh tác.

Mỹ Đá: là một trong những giống dâu tây có nguồn gốc từ Mỹ được du nhập và trồng tại Đà Lạt sớm nhất. Cùng với dâu Mỹ Thơm, nó được xem là giống dâu "truyền thống", gắn liền với hình ảnh canh tác dâu ngoài trời của người nông dân Đà Lạt từ nhiều thập kỷ qua. Tên gọi "Mỹ Đá" xuất phát từ đặc tính nổi bật nhất của quả: cứng và chắc như đá. Quả thường không đồng đều, có hình trái tim hoặc hình nón ngắn, hơi tròn ở phần đầu. Khi chín, quả có màu đỏ tươi nhưng thường không đều màu bằng các giống khác. Phần thịt gần cuống thường có màu phớt hồng hoặc hơi trắng. Thịt quả rất cứng, chắc và giòn, không bị mềm hay xốp. Đặc tính này giúp dâu Mỹ Đá có khả năng chịu va đập tốt hơn trong quá trình thu hái và vận chuyển đi xa. Quả có mùi thơm dâu đặc trưng nhưng không quá nồng nàn, vị chủ đạo là chua thanh, xen lẫn vị ngọt nhẹ, có vị chua đậm hơn đáng kể và ít ngọt hơn so với các giống dâu tây khác. Dâu Mỹ Đá nổi tiếng là giống dâu trồng ngoài trời (trồng luống đất, phủ bạt nilon). Cây phát triển khỏe, thân lá có màu xanh đậm, cứng cáp. Khả năng kháng sâu bệnh tự nhiên khá tốt, ít đòi hỏi sự chăm sóc tỉ mỉ như các giống trồng trong nhà kính. Cây cho năng suất ổn định, tuy nhiên kích thước và chất lượng quả có thể bị ảnh hưởng nhiều bởi thời tiết (nắng, mưa). Nhờ đặc tính cứng và vị chua thanh, dâu tây Mỹ Đá là lựa chọn lý tưởng cho việc làm mứt, sinh tố, siro...

Mỹ Thơm (Pajaro): là một trong hai giống dâu tây truyền thống có nguồn gốc từ Mỹ được trồng tại Đà Lạt từ rất sớm. Cũng là một giống trồng ngoài trời phổ biến, đối lập với Mỹ Đá, Mỹ Thơm có quả ngọt, kết cấu thịt mềm và hương thơm đặc trưng rõ rệt. Quả có hình nón, kích thước từ trung bình đến lớn, khá đều và đẹp mắt. Khi chín, quả có màu đỏ tươi, căng mọng, thịt quả của dâu Mỹ Thơm rất mềm, mọng nước và có phần hơi xốp. Quả có mùi thơm rất đậm, quyến rũ và đặc trưng, có thể ngửi thấy rõ ngay cả khi chưa đưa lại gần. Mùi thơm này vượt trội hơn hẳn so với giống Mỹ Đá và các giống dâu công nghiệp khác. Vị ngọt thanh xen lẫn chua nhẹ, rất hài hòa và dễ ăn. Độ ngọt của Mỹ Thơm được đánh giá cao hơn Mỹ Đá, phù hợp để ăn tươi trực tiếp. Tương tự dâu Mỹ Đá, dâu Mỹ Thơm cũng được trồng chủ yếu theo phương pháp truyền thống ngoài trời. Tuy nhiên, cây dễ bị nhiễm các loại bệnh, đặc biệt là trong điều kiện thời tiết thất thường. Năng suất của dâu Mỹ Thơm không cao và ổn định bằng các giống khác. Độ mềm của quả khiến việc đưa dâu Mỹ Thơm ra khỏi Đà Lạt gần như là bất khả thi, thường chỉ sử dụng được trong ngày. Ngày nay, rất khó để tìm thấy dâu Mỹ Thơm được bán đại trà trên thị trường.

Albion: được phát triển bởi Đại học California, Hoa Kỳ và ra mắt vào năm 2006. Đây là giống trung tính (day-neutral) có nghĩa là cây ra hoa và kết quả liên tục trong suốt mùa sinh trưởng miễn là nhiệt độ phù hợp. Quả có kích thước lớn, rất đều, có hình nón dài, cân đối và đẹp mắt. Màu sắc đỏ tươi, bóng bẩy, đồng nhất từ cuống đến chóp. Màu đỏ của thịt quả cũng rất đậm. Quả rất chắc và cứng. Đây là một ưu điểm vượt trội về mặt thương mại, giúp quả chịu được va đập tốt trong quá trình thu hái, đóng gói và vận chuyển đi xa mà ít bị dập nát. Albion nổi tiếng với hương vị ngọt đậm đà và hương thơm nồng nàn đặc trưng. Vị ngọt của nó được đánh giá cao hơn nhiều so với các giống dâu truyền thống như Mỹ Đá, được xem là một trong những giống có hương vị ngon nhất. Albion thường được trồng theo các phương pháp nông nghiệp công nghệ cao như trồng trong nhà kính, nhà màng, hoặc trồng trên giá thể (thủy canh, bán thủy canh) để kiểm soát tối ưu điều kiện sinh trưởng và hạn chế sâu bệnh. Cây sinh trưởng khỏe mạnh, thẳng đứng, lá có màu xanh đậm và bóng. Cây tạo ra ít ngó (runner) hơn trong giai đoạn cho quả, giúp tập trung dinh dưỡng để nuôi quả. Khả năng kháng bệnh rất tốt với bệnh héo rũ và thối ngọn. Cây cho năng suất rất cao và ổn định trong suốt mùa vụ kéo dài. Albion là một giống dâu tây toàn diện, cân bằng xuất sắc giữa các yếu tố quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, trở thành "ngôi sao" trong ngành công nghiệp dâu tây hiện đại ở cả Việt Nam và trên thế giới.

Monterey: cũng là một giống dâu tây cao cấp được phát triển bởi Đại học California, Hoa Kỳ, và được giới thiệu sau giống Albion (ra mắt năm 2009). Tương tự như Albion, Monterey thuộc nhóm dâu tây trung tính (day-neutral). Quả có kích thước quả rất lớn, thường lớn hơn Albion một cách đáng kể, có hình nón điển hình, nhưng thường to và mập hơn một chút so với Albion. Vỏ quả có màu đỏ tươi, bóng. Tuy nhiên, màu sắc của Monterey thường sáng hơn và ít đậm bằng màu đỏ sẫm của Albion khi chín kỹ. Quả rất chắc và cứng, tương tự như Albion. Hương vị của Monterey rất dễ chịu, ngọt ngào và thơm. Nhiều người đánh giá hương vị của nó tương đương với Albion, tuy nhiên đôi khi nó được mô tả là có vị ngọt thanh hơn và ít đậm đà bằng. Đặc điểm canh tác tương tự giống Albion. Cây cho năng suất cao hơn Albion khoảng 15-20%, là một trong những giống dâu trung tính có năng suất hàng đầu hiện nay. Tuy nhiên, giống này rất nhạy cảm với bệnh phấn trắng.

Akihime (Nhật): là một giống dâu tây cao cấp được lai tạo tại Nhật Bản vào năm 1992. Quả có kích thước từ trung bình đến lớn, có hình nón thon và rất dài (dài hơn đáng kể so với các giống dâu khác), trông rất thanh lịch và sang trọng. Vỏ quả có màu đỏ cam đến đỏ hồng tươi sáng, nhưng thường không có màu đỏ sẫm như các giống dâu Mỹ. Phần thịt quả bên trong thường có màu trắng hoặc hồng nhạt. Thịt quả khá mềm và cực kỳ mọng nước, không phù hợp cho việc vận chuyển đi xa và cần được xử lý nhẹ nhàng sau khi thu hoạch. Quả có hương thơm nhẹ nhàng, tinh tế. Vị chủ đạo của nó là ngọt đậm, thanh mát và hàm lượng axit rất thấp. Khi ăn, quả tan trong miệng, mang lại cảm giác sảng khoái, mọng nước. Akihime chủ yếu được trồng trong nhà kính theo các phương pháp nông nghiệp công nghệ cao để bảo vệ quả khỏi thời tiết và sâu bệnh, đồng thời tối ưu hóa hương vị. Cây sinh trưởng khỏe, có khả năng kháng một số loại bệnh phổ biến, tuy nhiên vẫn đòi hỏi sự chăm sóc kỹ lưỡng để quả đạt chất lượng tốt nhất. Cây cho năng suất khá cao và có thể thu hoạch trong một thời gian dài. Với hương vị ngọt ngào và kết cấu mềm mại, dâu tây Akihime là lựa chọn hoàn hảo để ăn tươi, làm quà biếu cao cấp.

Seolhyang (Hàn): được phát triển tại Hàn Quốc và giới thiệu chính thức vào năm 2005, là con lai giữa hai giống dâu nổi tiếng của Nhật Bản là Akihime và Red Pearl. Quả to, trọng lượng trung bình cao hơn đáng kể so với các giống dâu Nhật Bản, có hình nón, cân đối và đầy đặn, rất đồng đều và đẹp mắt. Khi chín, quả có màu đỏ tươi sáng, căng bóng và rất hấp dẫn. Phần thịt quả bên trong cũng có màu đỏ nhạt. Thịt quả Seolhyang rất mềm và cực kỳ mọng nước. Khi ăn, quả gần như tan trong miệng, mang lại cảm giác sảng khoái, tươi mát. Vị ngọt thanh mát chiếm ưu thế, hòa quyện với một chút vị chua nhẹ nhàng để không gây cảm giác ngấy, mùi thơm dịu nhẹ, trong trẻo và thanh mát. Cây Seolhyang sinh trưởng rất khỏe, có khả năng kháng bệnh phấn trắng và bệnh héo rũ rất tốt. Cây cho năng suất rất cao, vượt trội hơn hẳn các giống dâu Nhật Bản trước đây.

Camarosa và Chandler: có nguồn gốc từ Mỹ, thường được gọi bằng tên thương mại là dâu tây New Zealand, mặc dù được trồng ở Việt Nam. Quả to, đồng đều, thường có hình nón hoặc hơi tròn trịa, rất đầy đặn và đẹp mắt. Vỏ quả khi chín có màu đỏ tươi, căng mọng và bóng bẩy rất hấp dẫn. Thịt quả chắc, giòn, không bị mềm hay xốp. Khi ăn có cảm giác sần sật, đã miệng. Vị ngọt thanh chiếm ưu thế, xen lẫn một chút chua rất nhẹ để tạo sự hài hòa. Dâu có mùi thơm đặc trưng, đậm đà. Dâu tây "New Zealand" tại Việt Nam gần như luôn được trồng theo phương pháp nông nghiệp công nghệ cao. Áp dụng tiêu chuẩn chăm sóc nghiêm ngặt, dinh dưỡng được cung cấp qua hệ thống tưới nhỏ giọt.

Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân bố của cây dâu tây

Nhiệt độ: Đây là yếu tố giới hạn quan trọng nhất. Dâu tây là cây trồng của vùng khí hậu ôn đới và á nhiệt đới. Khoảng nhiệt độ lý tưởng cho cây sinh trưởng và phát triển là từ 18-22°C. Mỗi giai đoạn trong vòng đời của cây lại có một yêu cầu nhiệt độ riêng. Giai đoạn phân hóa mầm hoa cần nhiệt độ 15-24°C. Giai đoạn hình thành quả đòi hỏi sự chênh lệch nhiệt độ lớn giữa ngày và đêm (biên độ nhiệt cao), với nhiệt độ ban ngày 20-25°C và ban đêm 10-15°C để kích thích cây cho nhiều quả. Nhìn chung, nhiệt độ dưới 30°C là điều kiện cần để cây ra hoa và kết quả tốt; nếu nhiệt độ môi trường vượt ngưỡng này, quả sẽ ít và nhỏ.

Ánh sáng: Dâu tây là cây ưa sáng. Cường độ ánh sáng mạnh sẽ thúc đẩy cây sinh trưởng mạnh mẽ. Việc thiếu ánh sáng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng ra hoa và đậu quả, dẫn đến tình trạng quả ít và dễ bị dị dạng. Thời gian chiếu sáng lý tưởng mỗi ngày là khoảng 10 giờ, và cần ít nhất 6 giờ chiếu sáng trực tiếp. Một quy luật chung là cây càng nhận được nhiều nắng thì quả càng to và ngọt. Tuy nhiên, cần tránh ánh nắng quá gắt vào buổi trưa có thể gây hại cho lá và quả.

Thổ nhưỡng: Cây dâu tây phát triển tốt nhất trên đất thịt nhẹ, tơi xốp, có hàm lượng chất hữu cơ cao. Đất cần có khả năng giữ ẩm tốt nhưng đồng thời phải thoát nước nhanh để tránh ngập úng rễ. Độ pH tối ưu của đất hoặc giá thể trồng dâu tây nằm trong khoảng 6-6,5. Dung dịch dinh dưỡng có EC 1,5-2,5 dS/m là
thích hợp nhất cho sự phát triển của dâu tây, tùy thuộc vào giai đoạn phát triển của cây mà điều chỉnh EC thích hợp.

Phân bố cây dâu tây ở Việt Nam

Dựa trên các yêu cầu sinh thái nói trên, một số khu vực tại Việt Nam đã hình thành nên các vùng chuyên canh dâu tây nổi tiếng.

• Khu vực Đà Lạt (Lâm Đồng) được mệnh danh là "thủ phủ dâu tây" của Việt Nam, Đà Lạt là vùng trồng dâu lớn nhất, lâu đời nhất và cung cấp sản phẩm cao cấp nhất cho cả nước, đặc biệt là thị trường miền Nam.
• Khu vực Mộc Châu (Sơn La) mặc dù một số khu vực có đất đai ban đầu không lý tưởng và cần được cải tạo, nhưng điều kiện khí hậu mát mẻ của cao nguyên Mộc Châu lại rất phù hợp cho cây dâu. Diện tích trồng dâu tây tại đây đang không ngừng mở rộng, với sự xuất hiện của các trang trại quy mô lớn, áp dụng công nghệ cao và canh tác các giống nhập khẩu từ Nhật Bản, Hàn Quốc.

Các giai đoạn sinh trưởng và phát triển của cây dâu tây

Giai đoạn nhân giống: Dâu tây có thể được trồng từ hạt, nhưng phương pháp này thường mất nhiều thời gian và không đảm bảo giữ được đặc tính của cây mẹ, do đó ít được áp dụng trong sản xuất thương mại. Phương pháp phổ biến và hiệu quả hơn là nhân giống vô tính từ cây con hoặc ngó. Cách làm này không chỉ nhanh chóng mà còn đảm bảo cây con mang đầy đủ đặc tính di truyền của cây mẹ, giúp lứa cây phát triển đồng đều và khỏe mạnh.

• Cây giống nhân bằng phương pháp nuôi cây mô sạch bệnh, hệ số nhân giống cao, độ đồng đều cao, sức sinh trưởng tốt nhưng có nhược điểm cây giống nhỏ nên tốn công chăm sóc cây ở giai đoạn đầu, lâu cho thu hoạch, cây phát triển ngó rất mạnh.
• Phương pháp này dễ làm, chủ động được nguồn giống, cây giống lớn, dễ chăm sóc, nhanh cho thu hoạch. Tuy nhiên cây giống có chất lượng kém, độ đồng đều thấp, mau thoái hóa giống, sức sinh trưởng kém hơn so với cây cấy mô. Hệ số nhân giống thấp. Để khắc phục nhược điểm trên nên sử dụng cây nuôi cấy mô làm cây mẹ chuyên lấy ngó nhân giống.
• Cây giống đạt tiêu chuẩn khoẻ mạnh, không dị hình, rễ chớm đáy bầu, ngọn phát triển tốt, không có biểu hiện nhiễm sâu bệnh, đã có 6-12 lá thật.

Giai đoạn sinh trưởng: Sau khi trồng cây con, cây bước vào giai đoạn sinh trưởng mạnh mẽ. Giai đoạn này kéo dài khoảng 30 ngày đầu. Cây tập trung nguồn lực để phát triển một bộ rễ khỏe mạnh và một bộ lá xanh tốt, sum suê. Đây là giai đoạn nền tảng, quyết định sức sống và khả năng cho năng suất của cây sau này, vì bộ lá chính là nhà máy quang hợp, tích lũy năng lượng để chuẩn bị cho việc ra hoa và nuôi quả.

• Thường xuyên tỉa bỏ các lá già, lá bị sâu bệnh, lá bị che khuất ở tầng dưới để tạo độ thông thoáng cho tán cây, giảm nơi trú ẩn của sâu bệnh và tập trung dinh dưỡng nuôi quả.
• Nên duy trì khoảng 3-4 thân trên một gốc để đảm bảo cây phát triển cân đối.

Giai đoạn ra hoa: Khi cây đã phát triển đầy đủ và tích lũy đủ năng lượng (thường sau khoảng 30-50 ngày sau trồng), nó sẽ bắt đầu ra hoa. Hoa dâu tây thường có màu trắng hoặc hồng nhạt. Giai đoạn này đòi hỏi quá trình thụ phấn phải diễn ra thành công để hình thành quả. Sự thụ phấn có thể nhờ vào gió hoặc các loài côn trùng như ong. Để cây tập trung dinh dưỡng phát triển khung tán trong giai đoạn đầu, người trồng thường ngắt bỏ chùm hoa bói đầu tiên.

Giai đoạn đậu quả và phát triển quả: Sau khi thụ phấn thành công, quả dâu tây bắt đầu hình thành và lớn dần. Quả sẽ chuyển màu từ xanh lục sang trắng xanh rồi dần dần ửng hồng và cuối cùng là màu đỏ mọng khi chín hoàn toàn. Quá trình từ khi đậu quả đến khi thu hoạch mất khoảng 20-30 ngày. Đây là giai đoạn cây cần rất nhiều dinh dưỡng, đặc biệt là kali, để tạo độ ngọt, màu sắc và độ cứng cho quả.

• Nếu không có mục đích nhân giống, cần cắt bỏ toàn bộ ngó để cây mẹ tập trung dinh dưỡng cho việc ra hoa và nuôi quả.
• Khi quả lớn, nên dùng rơm rạ khô hoặc các vật liệu kê chuyên dụng để lót dưới quả, tránh cho quả tiếp xúc trực tiếp với đất ẩm gây thối hỏng.

Giai đoạn thu hoạch và phục hồi: Khi quả chín đều với màu đỏ tươi và hương thơm đặc trưng, người trồng sẽ tiến hành thu hoạch. Dâu tây thường cho thu hoạch liên tục, cứ 2 ngày một lần. Sau mỗi đợt thu hoạch, cây cần một khoảng thời gian (khoảng 1-1,5 tháng) để phục hồi, tái tạo bộ lá và rễ, chuẩn bị cho chu kỳ ra hoa và kết quả tiếp theo. Việc chăm sóc sau thu hoạch, bao gồm cắt tỉa lá già, bón phân phục hồi và tưới nước đều đặn, là rất cần thiết để duy trì sức sản xuất của cây trong suốt vòng đời kinh doanh.

• Trong giai đoạn thu hoạch, nếu cây ra quá nhiều hoa và quả, cần tỉa bỏ bớt những nụ, hoa, quả bị dị dạng, sâu bệnh hoặc quá nhỏ để các quả còn lại phát triển to và đồng đều.

Quy trình bón phân

Bón lót trước khi trồng (chuẩn bị giá thể): cung cấp dinh dưỡng nền cho toàn bộ quá trình phát triển của cây. Cải tạo đất tơi xốp, cung cấp nguồn dinh dưỡng hữu cơ dồi dào và phòng ngừa nấm bệnh. Sử dụng phân chuồng ủ hoai mục hoặc phân trùn quế (khoảng 20-30% tổng lượng giá thể) trộn thêm chế phẩm chứa Trichoderma + Lân nung chảy, ủ hỗn hợp trong 7-10 ngày trước khi trồng cây để các vi sinh vật có lợi hoạt động.

Bón thúc: theo từng ngày phù hợp với sinh trưởng của cây. Đặc biệt chú ý đến pH và EC của đất, dung dịch dinh dưỡng.

Hoặc có thể áp dụng Công thức A được sử dụng trong giai đoạn đầu (giai đoạn sinh trưởng và ra hoa đậu quả) và công thức B được sử dụng trong giai đoạn thu hoạch quả. Công thức được pha đậm đặc 200 lần để cung cấp cho 1.000 m² với lượng nước là 10 m³, tưới qua hệ thống nhỏ giọt trong vòng 5-7 ngày.

Bón bổ sung bón lá để hỗ trợ điều tiết sinh lý và cung cấp các dưỡng chất trung vi lượng cần thiết.

Lưu ý: nguyên tắc 4 đúng trong phân bón gồm loại phân bón, lượng phân bón, thời điểm bón, cách bón phân phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giống cây trồng, thời gian sinh trưởng, tình trạng thổ nhưỡng, năng suất mục tiêu, điều kiện thực tế. Người trồng cần tham khảo thêm kinh nghiệm từ những người trồng khác hoặc chuyên gia về loại giống đó để có kế hoạch bón phân hợp lý. Có thể tham khảo mục Hiểu về dinh dưỡng của TriNongViet.vn để có cơ sở khoa học cho quyết định của mình.

Các loại dịch hại thường gặp

Nhện đỏ (Tetranichus spp.) có 8 chân, kích thước cơ thể rất nhỏ, lấm tấm như cám, mắt thường khó phát hiện. Cả trưởng thành và ấu trùng đều sống tập trung ở mặt dưới phiến lá của những lá non đang chuyển dần sang giai đoạn bánh tẻ. Chúng chích hút dịch của mô tế bào lá làm cho mặt trên của lá bị vàng loang lổ từng đám, hơi nâu ở phía dưới lá. Nhện đỏ hút chất dinh dưỡng trong quả làm cho quả bị vàng, sạm và nứt khi quả lớn.

Bọ trĩ (Frankliniella spp.) có kích thước nhỏ, màu vàng xám, có hàng lông cứng trên gân cánh, không liên tục. Bọ trĩ non màu vàng nhạt, sống gây hại chung với bọ trĩ trưởng thành. Chúng chích hút nhựa làm cây suy kiệt, giảm năng suất thu hoạch. Hoa bị hại chuyển màu nâu và chết, quả non vẫn tiếp tục lớn nhưng có màu vàng đồng.

Sâu ăn tạp, sâu cuốn lá ăn lá non, thân non và đôi khi cả quả, làm giảm diện tích quang hợp và ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây.

Sên trần (Deroceras agreste) có cơ thể mềm, không có vỏ, màu nâu sáng hoặc màu xám. Cơ thể chúng được bao phủ bởi một lớp chất nhầy để giữ ẩm. Sên trần là loài hoạt động về đêm hoặc vào những ngày trời âm u, mưa ẩm. Chúng ăn lá non và chồi non, thậm chí cả hoa và quả, tạo ra các lỗ thủng có hình dạng không đều, nham nhở trên phiến lá.

Bệnh đốm đỏ (Mycosphaerella fragariae) là những đốm tròn màu đỏ tía, có thể nhìn thấy trên bề mặt lá. Ở giữa đốm có màu xám trắng, hoại tử, có quầng màu tím bao quanh đốm bệnh, ngoài ra còn có những đốm đỏ ở mặt dưới của lá nhưng màu nhạt hơn. Nhiều đốm bệnh có thể liên kết lại với nhau tạo thành các mảng cháy lớn.

Bệnh phấn trắng (Sphaerotheca macularis) là mép của các lá non bị cuốn ngược lên trên, để lộ mặt dưới của lá. Mặt dưới lá, tại các vị trí bị bệnh, có thể xuất hiện các mảng nấm màu trắng, trông như bột phấn. Khi bệnh tiến triển, các đốm phấn trắng này sẽ lan rộng, bao phủ cả hai mặt lá. Lá bị nhiễm nặng sẽ trở nên giòn, biến dạng, khô héo và chết. Bề mặt hoa và quả cũng bị bao phủ bởi một lớp nấm mốc trắng như bột.

Bệnh thán thư (Colletotrichum acutatum) là những đốm tròn, nhỏ, màu nâu nhạt hoặc be, hơi lõm xuống trên bề mặt quả. Vết bệnh lớn dần, chuyển sang màu nâu sẫm đến đen, lõm sâu vào thịt quả. Trong điều kiện ẩm ướt, ở trung tâm vết bệnh sẽ xuất hiện các vòng đồng tâm chứa các khối bào tử màu hồng, cam hoặc màu cá hồi. Nếu quả bị nhiễm bệnh trước khi chín thì toàn bộ quả sẽ bị đen và héo.

Bệnh mốc xám (Botrytis cinerea) chủ yếu xuất hiện ở giai đoạn quả chín, nhưng trong điều kiện ẩm ướt. Biểu hiện đầu tiên là những đốm nâu sáng xuất hiện, sau đó lan rộng cả trái và phủ một lớp mốc xám. Hoa và quả non cũng có thể bị nhiễm bệnh và làm cho hóa bị thối đen, quả bị khô.

Bệnh thối da (Phytophthora cactorum) có thể tấn công quả ở mọi giai đoạn, từ quả xanh đến quả chín. Trên quả xanh, vết bệnh thường có màu nâu sẫm hoặc xanh đậm, không bị mềm nhũn mà trở nên cứng, dai như da thuộc. Trên quả chín, vùng bị bệnh có thể có màu tím nhạt, nâu hoặc giữ nguyên màu đỏ nhưng trông bị úng nước và xỉn màu. Quả bị bệnh có một vị đắng và mùi rất khó chịu, hăng nồng, khác biệt hoàn toàn so với các bệnh thối quả khác.

Bệnh thối đen rễ (Pythium spp., Fusarium spp.) xuất hiện khi đất bị úng nước làm thiếu oxy, khiến bộ rễ suy yếu và dễ bị mầm bệnh tấn công. Các rễ chính ban đầu xuất hiện các vệt hoặc đốm màu đen không đều. Dần dần, toàn bộ rễ chuyển sang màu đen và mục nát. Lõi rễ trơ ra, trông giống như "đuôi chuột". Đây là một triệu chứng rất điển hình. Cây thiếu sức sống, lá nhỏ, các lá già có thể chuyển sang màu vàng, đỏ hoặc tím và chết sớm.

Bệnh xì mủ lá (Xanthomonas fragariae) là những đốm nhỏ sũng nước xuất hiện dưới bề mặt lá. Lá có màu xanh tái khi đưa ra ánh sáng mặt trời. Sau đó các lá bị bệnh có thể bị khô héo và chết. Khi thời tiết ẩm ướt, đặc biệt là vào buổi sáng, từ các vết bệnh này sẽ tiết ra dịch vi khuẩn (xì mủ). Dịch này ban đầu trắng đục, sệt như sữa, sau đó khô lại thành một lớp màng mỏng, màu trắng bạc và óng ánh dưới ánh sáng.

Bệnh bạch tạng (bệnh sinh lý) trên quả xuất hiện những mảng màu trắng, làm giảm giá trị thẩm mỹ và hương vị dâu. Nguồn gốc của loại bệnh này có thể liên quan đến sự sinh trưởng dinh dưỡng quá mạnh và hàm lượng đạm quá cao cùng với điều kiện thời tiết ẩm thấp và trời nhiều mây, u ám.

Lưu ý: Để hiểu thêm về dịch hại cũng như các nguyên tắc quản lý dịch hại hiệu quả, an toàn, đạt chuẩn mời quý bạn đọc tham khảo nội dung ở mục Hiểu về bảo vệ thực vật của TriNongViet.vn để có cơ sở khoa học cho quyết định của mình.

Thu hoạch và bảo quản dâu tây sau thu hoạch

Thời điểm thu hoạch: Mức độ chín của quả khi thu hoạch phụ thuộc vào thị trường tiêu thụ. Nếu thị trường ở gần, có thể thu hoạch khi quả đã đạt 75% màu đỏ hoặc hồng. Nếu cần vận chuyển đi xa, nên thu hoạch sớm hơn, khi quả mới đạt 20-40% màu đỏ để quả có độ cứng tốt hơn, chịu được va đập trong quá trình vận chuyển. Một dấu hiệu khác cho thấy quả gần chín là đài quả (tai quả) cong lên và quả tỏa ra mùi thơm đặc trưng. Thời điểm tốt nhất để hái dâu là vào buổi sáng sớm, sau khi sương đã khô hoặc chiều mát.

Phương pháp thu hoạch: Dâu tây rất mỏng manh, cần được nâng niu. Dùng ngón tay bấm nhẹ vào cuống quả, chừa lại một đoạn cuống dài khoảng 1-2 cm, không cầm trực tiếp vào thân quả để tránh làm dập. Nhẹ nhàng đặt quả vào các giỏ hoặc khay nông, sạch, có lót vật liệu mềm như lá dâu để tránh va đập. Ngay sau khi hái, cần nhanh chóng đưa dâu vào nơi râm mát hoặc phòng lạnh để hạ nhiệt độ của quả xuống. Quả dâu càng được làm lạnh nhanh, càng giữ được độ tươi lâu.

Xử lý sau thu hoạch: Ngay sau khi thu hoạch, dâu tây cần được phân loại để đảm bảo chất lượng đồng đều và tối ưu hóa giá trị thương phẩm.

• Loại 1: Quả to, hình dáng đẹp, màu sắc đồng đều, không bị sâu bệnh hay dập nát.
• Loại 2: Quả có kích thước vừa phải, đẹp, không sâu bệnh, không dập nát.
• Loại 3: Bao gồm các quả nhỏ, bị dị dạng, sâu bệnh, dập nát hoặc quá chín, thường được dùng để chế biến.

Bảo quản: Dâu tây có thời gian sử dụng rất ngắn. Ở nhiệt độ phòng, quả chỉ tươi được 1-2 ngày. Để kéo dài thời gian bảo quản, cần đưa quả vào điều kiện lạnh càng sớm càng tốt sau khi thu hoạch. Bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh ở nhiệt độ 2-4°C có thể giữ dâu tươi được từ 3-5 ngày. Đối với sản xuất quy mô lớn, việc sử dụng kho lạnh bảo quản chuyên dụng là cần thiết. Công nghệ làm lạnh sơ bộ và kiểm soát độ ẩm đồng đều trong kho lạnh có thể giúp giữ trọn vẹn giá trị thương phẩm và dinh dưỡng của dâu tây.

Ứng dụng của cây dâu tây

Ăn tươi là cách thưởng thức phổ biến nhất để cảm nhận trọn vẹn hương vị tự nhiên của quả dâu.

Dâu tây là thành phần chính trong nhiều loại đồ uống giải khát và bổ dưỡng như sinh tố dâu tây các loại, trà dâu tây, sữa dâu tây, cocktail và mojito dâu tây...

Dâu tây được dùng làm các món ăn như kem dâu tây, bánh kem dâu tây,... và chế biến công nghiệp thành mứt dâu tây, siro dâu tây, dâu tây sấy dẻo...

Kết luận

Dâu tây không chỉ là một loại cây ăn quả có giá trị dinh dưỡng cao mà còn là một đối tượng nông nghiệp có tiềm năng kinh tế lớn, nhưng đi kèm với những yêu cầu kỹ thuật khắt khe. Tương lai của ngành này phụ thuộc lớn vào khả năng tiếp nhận, làm chủ công nghệ và lựa chọn giống phù hợp với mục tiêu thị trường. Với nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng đối với các sản phẩm nông nghiệp an toàn và chất lượng, cây dâu tây hứa hẹn sẽ tiếp tục là một cây trồng mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào sự phát triển của ngành nông nghiệp Việt Nam.

Bạn đang tìm kiếm người đồng hành trên hành trình phát triển nông nghiệp? TriNongViet.vn sẵn sàng kết nối bạn với mạng lưới chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực cây trồng. Hãy liên hệ ngay với fanpage Trí Nông Việt để cùng trao đổi, hợp tác và xây dựng sự nghiệp nông nghiệp hiện đại, an toàn, hiệu quả và bền vững.