Những nhà khoa học đổi mới nông nghiệp Việt Nam

Nền nông nghiệp Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, từ một nước thiếu lương thực trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Thành công này có dấu ấn đậm nét của nhiều nhà khoa học tâm huyết, những người đã cống hiến cả cuộc đời cho đồng ruộng.

GS. Lương Định Của

Giáo sư Lương Định Của (1920-1975) là một tượng đài bất tử của nền nông nghiệp Việt Nam. Ông là hiện thân của một trí thức lớn, từ bỏ cuộc sống giàu sang ở nước ngoài để trở về phụng sự Tổ quốc trong giai đoạn khó khăn nhất. Với tài năng xuất chúng và trái tim luôn hướng về người nông dân, ông đã tạo ra những đột phá khoa học, đặt nền móng cho cuộc cách mạng trong sản xuất lương thực ở miền Bắc.

Giáo sư Lương Định Của sinh năm 1920 tại tỉnh Sóc Trăng (nay là Cần Thơ). Sinh ra trong một gia đình điền chủ nhưng sớm mồ côi cả cha lẫn mẹ, ông đã tự lực vươn lên trên con đường học vấn. Năm 17 tuổi, ông đã đỗ tú tài toàn phần. Sau đó ông du học tại Hong Kong, Thượng Hải và cuối cùng là Nhật Bản. Tại Đại học Kyushu, ông chuyển từ ngành kinh tế sang nghiên cứu nông nghiệp với hoài bão mang kiến thức về giúp đỡ quê hương. Ông đã xuất sắc bảo vệ thành công luận án tiến sĩ với đề tài tạo giống lúa mới. Năm 1951, ông được cấp bằng Bác sĩ Nông học, học vị cao nhất Nhật Bản thời bấy giờ, và trở thành người nước ngoài trẻ tuổi nhất đạt được vinh dự này.

Dù đang có một sự nghiệp khoa học rộng mở và cuộc sống đủ đầy cùng gia đình tại Nhật, nghe theo tiếng gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, năm 1952, ông quyết định đưa vợ (một phụ nữ người Nhật) và con trai trở về Việt Nam. Vượt qua nhiều khó khăn, đến cuối năm 1954, gia đình ông đã có mặt tại Hà Nội, bắt đầu hành trình cống hiến cho nền nông nghiệp non trẻ của miền Bắc.

Ông là người tiên phong trong lĩnh vực lai tạo giống ở Việt Nam. Bằng tài năng và sự cần mẫn, ông đã cho ra đời nhiều giống cây trồng quý giá, được bà con nông dân trìu mến gọi bằng cái tên thân thương "giống ông Của". Giống lúa Nông nghiệp 1 là thành tựu nổi bật nhất, là giống lúa lai tạo thành công đầu tiên tại Việt Nam. Ông đã kết hợp ưu điểm của giống lúa Ba Thắc (Nam Bộ) chịu phèn, chịu úng tốt với giống Bunko (Nhật Bản) ngắn ngày, cho năng suất cao. Giống lúa này đã được trồng rộng rãi, góp phần tăng sản lượng lương thực đáng kể cho miền Bắc. Ông còn tạo ra các giống lúa mùa muộn Saisubao, Chiêm 314, dòng NN8-388 (chọn lọc từ giống IR8 của Viện Lúa quốc tế)... Không chỉ có cây lúa, ông còn lai tạo thành công dưa hấu không hạt, các giống dưa lê, khoai lang, cà chua, rau muống cho năng suất và chất lượng vượt trội.

Giáo sư Lương Định Của là một nhà khoa học không ngồi trong phòng giấy. Ông luôn lặn lội ngoài đồng ruộng, quan sát và tìm tòi để cải tiến kỹ thuật canh tác cho nông dân. Kỹ thuật cấy lúa hàng thẳng là một sáng kiến đơn giản nhưng mang lại hiệu quả to lớn. Thay vì cấy tự do, việc cấy theo hàng thẳng giúp ruộng lúa thông thoáng, dễ chăm sóc (làm cỏ, bón phân, phun thuốc), tận dụng tối đa ánh sáng và tăng năng suất. Kỹ thuật này đã được phổ biến rộng rãi và trở thành một phương pháp canh tác chuẩn mực.

Ông đã cống hiến hết mình cho sự nghiệp đào tạo, đặt nền móng cho khoa học nông nghiệp Việt Nam. Ông từng giữ các chức vụ quan trọng như Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam), Phó Viện trưởng và sau đó là Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp. Ông đã đào tạo nên nhiều thế hệ cán bộ khoa học đầu ngành cho đất nước. Những cống hiến của ông đã góp phần trực tiếp đảm bảo lương thực cho hậu phương trong cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc.

GS.TS. Võ Tòng Xuân

Giáo sư, Tiến sĩ Võ Tòng Xuân (1940-2024) là một trong những nhà khoa học nông nghiệp lỗi lạc và có tầm ảnh hưởng lớn nhất Việt Nam. Được mệnh danh trìu mến là "Dr. Rice" hay "Anh hùng của nông dân," cuộc đời và sự nghiệp của ông gắn liền với cuộc cách mạng lúa gạo thần kỳ ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), góp phần đưa Việt Nam từ một nước thiếu ăn trở thành cường quốc xuất khẩu gạo.

Giáo sư Võ Tòng Xuân sinh năm 1940 tại tỉnh An Giang, trong một gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Tuy vậy, với ý chí ham học hỏi, ông đã vượt qua nghịch cảnh. Năm 1961, ông nhận được học bổng du học tại trường Đại học Nông nghiệp Philippines ở Los Baños (UPLB), một trong những trung tâm nghiên cứu nông nghiệp hàng đầu châu Á. Ông tốt nghiệp Cử nhân Hóa nông và được nhận làm nghiên cứu sinh tại Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) danh tiếng, đặt tại Philippines vào năm 1966. Đến năm 1971, sau khi hoàn thành chương trình học, với khát khao cống hiến cho quê hương, ông từ chối nhiều cơ hội làm việc ở nước ngoài để trở về Việt Nam.

Vào giữa những năm 1970, ĐBSCL đối mặt với một thảm họa nông nghiệp: đại dịch rầy nâu bùng phát, tàn phá gần như toàn bộ các giống lúa cao sản đương thời. Nông dân điêu đứng, an ninh lương thực quốc gia bị đe dọa nghiêm trọng. Trong bối cảnh đó, GS. Võ Tòng Xuân đã có một hành động mang tính lịch sử. Ông đã chủ động liên hệ với Viện IRRI và được Tiến sĩ Gurdev Singh Khush gửi tặng 5 g hạt giống lúa IR36 qua đường bưu điện. Nhận ra đặc tính kháng rầy nâu vượt trội của giống lúa này, ông cùng các cộng sự tại Đại học Cần Thơ đã miệt mài nghiên cứu, nhân giống và phổ biến ra cho nông dân. Giống lúa IR36 không chỉ có khả năng chống chịu dịch bệnh mà còn cho năng suất rất cao. Việc phổ biến thành công giống lúa này được xem là bước ngoặt quyết định, giúp dập tắt đại dịch rầy nâu, phục hồi sản xuất và cứu ĐBSCL khỏi một cuộc khủng hoảng lương thực.

GS. Võ Tòng Xuân hiểu rằng chỉ có giống tốt là chưa đủ. Để nông dân làm giàu bền vững, cần phải thay đổi tư duy và kỹ thuật canh tác. Ông là người tiên phong xây dựng và quảng bá rộng rãi các quy trình sản xuất khoa học, hiệu quả:

• 3 Giảm, 3 Tăng: Đây là một khẩu hiệu canh tác nổi tiếng do ông khởi xướng, với nội dung: Giảm lượng giống gieo sạ, thuốc trừ sâu, phân đạm. Tăng năng suất lúa, chất lượng gạo, hiệu quả kinh tế. Kỹ thuật này đã giúp nông dân giảm chi phí đầu vào, bảo vệ môi trường và sức khỏe, đồng thời tối ưu hóa lợi nhuận.
• 1 Phải, 5 Giảm: Là phiên bản nâng cao của 3 Giảm, 3 Tăng, bao gồm: 1 Phải: sử dụng giống lúa xác nhận (giống tốt, chuẩn). 5 Giảm lượng giống, giảm lượng phân đạm, giảm thuốc bảo vệ thực vật, giảm lượng nước tưới, và giảm thất thoát sau thu hoạch. Những kỹ thuật này đã trở thành cẩm nang cho hàng triệu nông dân, làm thay đổi căn bản nền sản xuất lúa gạo theo hướng hiện đại và bền vững.

Không chỉ là một nhà khoa học trong phòng thí nghiệm, GS. Võ Tòng Xuân còn là một nhà chiến lược có tầm nhìn. Ông đã đóng góp nhiều ý kiến quan trọng cho Chính phủ về chính sách nông nghiệp, đặc biệt là trong việc thúc đẩy xuất khẩu gạo, xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam.

Với những cống hiến không mệt mỏi, GS.TS. Võ Tòng Xuân đã được trao tặng nhiều danh hiệu và giải thưởng cao quý trong nước và quốc tế. Cuộc đời của GS. TS. Võ Tòng Xuân là một tấm gương sáng về tinh thần yêu nước, lòng say mê khoa học và sự tận hiến vì người nông dân. Ông đã mãi mãi hóa thân vào "hương lúa đồng bằng", để lại một di sản bất tử cho nền nông nghiệp Việt Nam.